Choroby oczu

Choroby oczu to schorzenia, które mogą prowadzić do zaburzeń widzenia lub całkowitej utraty wzroku. Do jednostek chorobowych zalicza się zaburzenia w elementach budowy oka (choroby siatkówki, rogówki czy soczewki oka), choroby nerwu wzrokowego oraz problemy z narządami, które otaczają oczy (powieki, spojówki, narządy łzowe, mięśnie oka). Choroby mają złożone przyczyny – od zaburzeń genetycznych przez zakażenia wirusami i bakteriami czy uszkodzenia mechaniczne aż po schorzenia towarzyszące cukrzycy lub nowotworom.

Z tego artykułu poznasz przyczyny, charakterystyczne objawy i sposoby leczenia:

• Bielma

• Jaskry

• Oczopląsu

• Zaćmy

• Zwyrodnienia plamki żółtej (AMD)

• Opryszczki zwyczajnej powiek

• Ospicy krowiankowej

• Półpaśca ocznego

• Gradówki

• Jaglicy

• Retinopatii cukrzycowej

Bielmo

Bielmo (leukoma) to choroba oczu, która objawia się białawym zmętnieniem rogówki gałki ocznej. Zmiany pogarszają widzenie, a w skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku. Do zachorowania może dojść wskutek wielu różnych przyczyn.

Czynnikami ryzyka są:

• infekcje bakteryjne i wirusowe,
• choroby genetyczne (m.in. anomalia Petersa),
• choroby metaboliczne,
• zwyrodnienia i urazy mechaniczne.

U niektórych pacjentów bielmo może pojawić się wskutek nieuzasadnionego przyjmowania znieczulających kropli na bazie proksymetakainy.

Bielmo to blizna na rogówce oka, która prowadzi do utraty przejrzystości widzenia. U chorego wzrok pogarsza się, może pojawić się ból, zaczerwienienie oczu, łzawienie czy wydzielina (śluzowa, ropna, surowicza).

Bielmo bardzo często jest wynikiem mechanicznych urazów oczu, dlatego osoby pracujące w warunkach ryzyka (np. spawacze) powinny nosić okulary ochronne i chronić oczy.

Gdy podejrzewamy możliwość tworzenia się bielma na oku, należy niezwłocznie zgłosić się do gabinetu okulistycznego. Lekarz wykona szczegółowe badanie oczu w lampie szczelinowej, sprawdzi ostrość widzenia i dokona pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego. Obecnie stosuje się również optyczną koherentną tomografię oka (OCT) oraz tomografię rogówki.

Leczenie dostosowuje się do przyczyny choroby. Farmaceutyki często pozwalają zahamować rozwój bielma. Przy destrukcji rogówki pomocny jest zabieg chirurgiczny usuwający bielmo. W cięższych przypadkach niezbędny jest przeszczep rogówki (keratoplastyka). Bielmo w stanie ostrym można wyleczyć całkowicie. Zabieg u pacjentów z bielmem utrwalonym lub będącym efektem zwyrodnienia pozwala poprawić widzenie oraz pomaga powrócić do dawnej aktywności. Bardzo ważne jest, aby po zabiegu dbać o oczy, unikać urazów i infekcji bakteryjnych (lekarze zalecają przemywanie oczu solą fizjologiczną i restrykcyjną higienę).

Jaskra

Jaskra to choroba oczu, która doprowadza do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego, pogorszenia widzenia lub nawet całkowitej utraty wzroku. Przyczyną neuropatii nerwu wzrokowego może stać się podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe lub zaburzenia w ukrwieniu oka. W wyniku zaburzeń w przepływie cieczy wodnistej w oku, nerw wzrokowy stopniowo obumiera.

Podstawową przyczyną jaskry jest wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ryzyko zachorowania istnieje także u:

• chorujących na cukrzycę,
• chorujących na miażdżycę,
• krótkowidzów (przy wadzie wzroku poniżej -4 D i zmianach na siatkówce oraz naczyniówce oka),
• osób cierpiących na migrenę,
• osób, u których jaskra występowała w rodzinie,
• osób, które ukończyły 35. rok życia.

Do podstawowych symptomów jaskry należą:

• tzw. aureola (efekt halo) wokół źródeł światła,
• zaczerwienienie oczu,
• pogorszenie wzroku,
• rozmyta tęczówka (objaw najczęściej pojawia się u noworodków),
• bóle oczu,
• zwężenie pola widzenia (widzenie tunelowe),
• nudności i wymioty.

Jaskra prowadzi do uszkodzenia włókien wzrokowych, które znajdują się w promieniu 30 stopni od oka. W ich miejsce pojawia się plamka. Powolny zanik włókien może być niezauważalny, dlatego tak ważne są regularne kontrole okulistyczne (co rok). Dopiero w końcowym stadium choroby obraz zaczyna być widoczny jak „przez dziurkę od klucza”. 

Choroba może przybierać różne rodzaje:

I. Jaskra pierwotna otwartego kąta oka

Jest to najpowszechniejsza odmiana jaskry. Zaburzenie powstaje wskutek nieprawidłowego działania struktur odpowiadających za odpływ cieczy wodnistej, która zaczyna gromadzić się w oku. To podnosi ciśnienie wewnątrzgałkowe. Ten typ jaskry rozwija się powoli i mogą mu nie towarzyszyć charakterystyczne objawy, dlatego ważne są okresowe badania (w tym pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej oraz badania nerwu wzrokowego).

II. Jaskra z normalnym ciśnieniem

Przy prawidłowej wartości ciśnienia wewnątrzgałkowego również może dojść do uszkodzenia nerwu i stopniowej utraty wzroku.

III. Jaskra zamkniętego kąta

Do zachorowania dochodzi, gdy kanał odprowadzający ciecz wodnistą z oka ulega zamknięciu. Całkowite zamknięcie kanału wywołuje ostry atak jaskry. Objawia się on bólem głowy, nudnościami, wymiotami i bardzo wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Niezbędna jest wtedy natychmiastowa pomoc lekarska (np. wezwanie pogotowia ratunkowego).

IV. Jaskra wtórna

Jaskrę wtórną powodują inne choroby (mechaniczne urazy oka, nowotwory, długotrwała terapia sterydami).

V. Jaskra wrodzona

Jaskra wrodzona występuje najrzadziej  i najprawdopodobniej jest dziedziczna. Rozwija się ona już u niemowląt lub u małych dzieci. Ta postać choroby jest bardzo niebezpieczna, ponieważ bardzo często doprowadza do ślepoty.

W diagnozie jaskry stosuje się szeroki wachlarz specjalistycznych badań:

• badanie dna oka,
• badanie obrazowe nerwu wzrokowego i włókien nerwowych,
• badanie pola widzenia,
• pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• badanie kąta przesączania,
• badanie obrazowe przedniego odcinka oka z wykorzystaniem tomografii optycznej.

Leczenie jaskry uzależnione jest od typu choroby oraz stopnia jej nasilenia. Okuliści bardzo często przepisują specjalne krople przeciwjaskrowe, które pozwalają obniżyć ciśnienie w oku (mogą hamować wydzielanie cieczy wodnistej lub zwiększać przepływ cieczy). W ostateczności stosuje się zabiegi chirurgiczne, które umożliwiają swobodny przepływ cieczy wodnistej i jej odprowadzanie z przedniej komory oka.

Oczopląs

Oczopląs to choroba polegająca na mimowolnych i rytmicznych ruchach oczu w różnych kierunkach. Wyróżnia się oczopląs wahadłowy (ruchy wykonywane są w jednostajnym tempie) oraz skaczący (ruch oka w jedną ze stron jest szybszy niż w drugą). Oczopląs bywa schorzeniem wrodzonym lub nabytym (jego szczegółowa etymologia nie została jeszcze poznana przez współczesną medycynę).

Do przyczyn pojawienia się oczopląsu należą m.in.:

• choroby mózgu,
• uszkodzenia błędnika,
• przyjmowanie niektórych leków,
• zatrucie alkoholowe,
• niedoczynność mięśni gałki ocznej,
• choroby ośrodkowego układu nerwowego,
• wady rozwojowe oka.

Podstawowym symptomem oczopląsu są szybkie ruchy gałek ocznych niezależne od woli pacjenta. Ruchy mogą odbywać się w różnych kierunkach (w prawo, lewo, górę, dół) i mieć różne natężenie. Powodują one problem z właściwym widzeniem, ponieważ obniżają jego ostrość. Gdy nasilenie oczopląsu jest uzależnione od kierunku, w którym chory patrzy, często pomaga wyrównawcze ustawienie głowy (tzw. strefa neutralna, w której mimowolny ruch oczu może nawet całkowicie zaniknąć).

Diagnoza oczopląsu wymaga podstawowego badania okulistycznego. Niejednokrotnie zalecany jest także rezonans magnetyczny oraz konsultacje neurologiczne, które pozwalają dokładnie określić bezpośrednią przyczynę zaburzenia.

Leczenie oczopląsu jest uzależnione od podłoża choroby. Często leczenie w gabinecie okulistycznym łączy się z leczeniem neurologicznym lub neurochirurgicznym. W przypadku niewykrycia przyczyny oczopląsu, zaleca się noszenie okularów pryzmatycznych. W niektórych przypadkach do mięśni gładkoruchowych aplikuje się toksynę botulinową. Stosuje się również zabiegi chirurgiczne, które pozwalają przesunąć gałki oczne w stronę najbardziej nasilonego oczopląsu – dzięki temu strefa neutralna przenoszona jest na wprost.

Zaćma

Zaćma (katarakta) to choroba polegająca na zmętnieniu soczewki oka. W efekcie zaburzeń w przemianie materii w soczewce może dojść nie tylko do pogorszenia przejrzystości widzenia, ale nawet do całkowitej ślepoty. Najczęściej występuje zaćma starcza (korowa, jądrowa, podtorebkowo czaszowa), która pojawia się po ukończeniu 50. roku życia i jest związana z zaburzeniami metabolicznymi powodowanymi starzeniem się oka (jej przyczyny nie są jednak do końca poznane). Zaćma może występować także u młodszych osób i towarzyszyć krótkowzroczności czy cukrzycy. Kolejnym typem choroby jest zaćma wrodzona.

Podstawowymi objawami zaćmy starczej są:

• zmętnione i niewyraźne widzenie w fazie początkowej, które może prowadzić nawet do całkowitej utraty widzenia,
• zmiana koloru źrenicy z czarnego na szaro-biały (efekt zmętnienia soczewki).

Zaćmę starczą diagnozuje się podczas badania oka pod lampą szczelinową. Lek rozszerzający źrenicę pozwala rozpoznać zmianę jej koloru, która jest efektem zmętnienia soczewki. W przypadku wcześnie zdiagnozowanej zaćmy starczej, podaje się preparaty przeciwkataraktowe (krople). Przy całkowitym zmętnieniu soczewki niezbędny jest zabieg chirurgiczny, a przy nim zabieg wszczepienia soczewki wewnątrzgałkowej.

Zaćma wrodzona pojawia się po urodzeniu i rozwija w pierwszych latach życia dziecka. Choroba może być efektem nieprawidłowego rozwoju oka w pierwszych miesiącach życia płodu (spowodowana chorobami matki w ciąży lub uwarunkowaniami genetycznymi w rodzinie). Schorzenie może rozwijać się w obu oczach lub tylko jednym, a jego jedynym symptomem są zaburzenia widzenia. Czasami zaćmie wrodzonej towarzyszy oczopląs. Zaćmę wrodzoną leczy się operacyjnie.

Zaćma wikłająca towarzyszy innym chorobom oczu (jaskrze, stanom zapalnym, odwarstwieniu siatkówki) oraz chorobom ogólnym (cukrzycy). Tę postać choroby leczy się operacyjnie.

Zwyrodnienia plamki żółtej (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD – od ang. age-related macular degeneration) to choroba polegająca na uszkodzeniu siatkówki. Schorzenie pojawia się przede wszystkim u osób, które ukończyły 50. rok życia. Zwyrodnienie powoli pogarsza wzrok, a w konsekwencji może doprowadzić nawet do jego całkowitej utraty.

Plamka żółta to niewielka część siatkówki (jej średnica to około 5-6 mm), która jest odpowiedzialna za widzenie centralne. To ona pozwala czytać, pisać czy odróżniać drobne szczegóły na rysunkach. Podłoże zwyrodnienia plamki żółtej nie zostało jeszcze do końca poznane, ale czynnikiem ryzyka jest wiek (po 50. roku życia oko się starzeje, co może prowadzić do degradacji plamki).

Do środowiskowych czynników ryzyka zachorowania na AMD zalicza się:

• palenie papierosów,
• nieprawidłową dietę (brak witaminy C i E oraz innych antyoksydantów),
• ekspozycję oczu na ostre światło,
• otyłość,
• nadciśnienie tętnicze, zawały serca, udary mózgu i inne dolegliwości układu sercowo-naczyniowego.

Najczęściej występuje sucha degeneracja plamki żółtej (tzw. zanikowa) – szacuje się, że ten typ AMD dotyczy około 90% zachorowań. Wzrok chorego pogarsza się bardzo powoli. Pozostałe 10% zachorowań dotyczy mokrego zwyrodnienia plamki żółtej (zwyrodnienie wysiękowe). Ta postać choroby nie prowadzi do ślepoty, ale błyskawicznie pogarsza wzrok (nawet w około kilka dni). Wysiękowe AMD dotyka także osoby młodsze.

Do głównych objawów zwyrodnienia plamki żółtej należą:

• problemy z czytaniem i pisaniem,
• słabsze rozróżnianie kolorów,
• problem z dostrzeganiem szczegółów obrazu,
• linie proste widziane jako faliste.

Przy suchym zwyrodnieniu plamki żółtej stosuje się farmaceutyki poprawiające krążenie i dietę obniżającą cholesterol, rzucenie palenia oraz ochronę oczu przed promieniami UV. Dzięki temu uszkodzenie siatkówki można powoli zahamować (zwyrodnienie niestety całkowicie nie zniknie).

Leczenie wysiękowego zwyrodnienia plamki żółtej jest bardziej złożone. W terapii stosuje się laser, który pozwala zniszczyć nieprawidłowe naczynia krwionośne, co pozwala powstrzymać postęp choroby.

Opryszczka zwyczajna powiek

Opryszczka zwyczajna powiek to choroba wirusowa, której charakterystycznym objawem są drobne przezroczyste pęcherzyki wypełnione surowicą i pokrywające powiekę. Schorzenie leczy się miejscowo aplikując leki przeciwwirusowe.

Ospica krowiankowa

Ospica krowiankowa to choroba wirusowa powiek, która jest jedną z odmian ospy. Do schorzenia dochodzi w wyniku przeniesienia na powieki wcześniej szczepionej ospy. Jej charakterystycznym objawem jest wystąpienie stanu zapalnego na powiekach. Powieki stają się obrzmiałe, widoczne są na nich pęcherzyki z zagłębieniami w środku. Ospicy krowiankowej może towarzyszyć gorączka. Choremu podaje się antybiotyki, które zapobiegają wtórnemu zakażeniu wirusem oraz witaminy z grupy B.

Nieleczona ospica może prowadzić do:

• zapalenia rogówki,
• zapalenia tkanek oczodołu,
• zapalenia mózgu.

Półpasiec oczny

Półpasiec to choroba wirusowa, która jest spowodowana przez wirus VZV (odpowiedzialny także za ospę wietrzną). Półpasiec oczny powoduje silne pieczenie i ból, na powiekach czole i skroniach pojawiają się niewielkie pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Wirus może zaatakować rogówkę oraz spojówkę oka i doprowadzić do ich owrzodzenia. W skrajnych sytuacjach półpasiec bywa odpowiedzialny za zmętnienie rogówki oraz porażenie mięśni odpowiedzialnych za poruszanie gałką oczną.

Leczenie choroby polega na podawaniu farmaceutyków przeciwwirusowych, witamin z grupy B oraz leków przeciwbólowych. Półpasiec jest chorobą silnie zakaźną, dlatego bardzo ważna jest restrykcyjna higiena, aby wirus się nie rozprzestrzeniał. Należy również unikać bezpośrednich kontaktów z chorą osobą (aby uniknąć zarażenia podawana jest immunoglobulina ludzka).

Gradówka

Gradówka to przewlekły stan zapalny gruczołu Meiboma (odpowiedzialnego za natłuszczanie brzegów powiek), którego efektem jest widoczne zgrubienie na powiece. Zgrubienie przypomina jęczmień, który bardzo często jest pierwotną przyczyną schorzenia. Charakterystycznym objawem gradówki jest niebolesne zgrubienie na dolnej lub górnej powiece, które może mieć biały guzek. Gdy dochodzi do stanu zapalnego, może pojawić się zaczerwienienie skóry, obrzęk powieki i podrażnienie oka. Objawy te często mijają, a niebolący guzek twardnieje i powoli rośnie.

Gradówka czasami ulega samowyleczeniu. Należy stosować ciepłe okłady, które zmniejszą stan zapalny. Gdy objawy utrzymują się powyżej 2 tygodni, powinniśmy udać się do okulisty, który przepisze maści z antybiotykiem i sterydami. Krople z antybiotykiem chronią przed przenoszeniem się stanu zapalnego na inne części oka. W niektórych przypadkach niezbędny jest zabieg chirurgiczny (wykonywany w miejscowym znieczuleniu).

Jaglica

Jaglica (nazywana niegdyś egipskim zapaleniem oczu) to choroba zakaźna oka, która pojawia się w wyniku zakażenia wirusami chlamydii. Jest to przewlekła odmiana ciężkiego zapalenia spojówek, które nieleczone może prowadzić do trwałego upośledzenia wzroku. W Polsce jaglica występuje bardzo rzadko (nadal jest powszechna w Azji, Afryce i Ameryce Południowej).

Podstawowym symptomem jaglicy są grudki z żółtawym środkiem otoczonym przez wieńce przekrwień, które najbardziej widoczne są na górnej powiece. Wraz z rozwojem choroby, liczba grudek rośnie. Wyglądem przypominają one ugotowaną kaszę jaglaną. Chorobie towarzyszy również przekrwienie i obrzęk powiek.

Jaglica jest silnie zakaźna, dlatego bardzo ważne jest unikanie kontaktu z chorym oraz przedmiotami, których ten używa (np. ręcznikami czy ubraniami). Należy zachować restrykcyjne zasady higieny, dlatego na jaglicę bardzo często cierpią osoby w krajach słabo rozwiniętych (problem z dostępem do czystej wody). W leczeniu jaglicy stosuje się antybiotyki z grupy erytromecyny lub tetracyklin (kuracja trwa minimum 3 tygodnie) oraz maści, które należy nanosić na powieki przez około 2-3 miesiące.

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa jest powikłaniem bardzo często towarzyszącym diabetykom (pojawia się u pacjentów z cukrzycą typu A oraz u około 60% pacjentów z cukrzycą typu B). Polega ona na uszkodzeniu naczynek krwionośnych w siatkówce. Dochodzi do niego wskutek podwyższonego poziomu glukozy we krwi oraz nadciśnienia tętniczego, które wywołują zwiększony przepływ krwi. Efektem jest pogrubienie błony w gałkach ocznych, co blokuje prawidłowy przepływ płynów do siatkówki oraz z siatkówki. Komórki siatkówki wytwarzają wtedy substancje chemiczne, które przyczyniają się do powstawania nowych naczynek krwionośnych. Naczynka te są delikatniejsze, często pękają i krwawią, co powoduje zaburzenia w prawidłowym widzeniu.

W medycynie wyróżniono 3 typy retinopatii cukrzycowej:

• retinopatię nieproliferacyjną – powinna być na bieżąco monitorowana przez lekarza, ale nie niesie ze sobą poważnych powikłań ze strony wzroku,
• retinopatię przedproliferacyjną – prowadzi do obrzęku i krwawień siatkówki, powoduje zaburzenia widzenia,
• retinopatię proliferacyjną – powoduje zaburzenia w ostrości widzenia i może grozić gwałtownymi krwawieniami siatkówki (w skrajnych przypadkach prowadzi ślepoty).

Retinopatia cukrzycowa bardzo często przebiega bezobjawowo, dlatego u cukrzyków tak ważne są regularne badania oczu. W polu widzenia może pojawić się także ciemna plamka, która wywołana jest krwawieniem siatkówki. Często, po jakimś czasie, plamka ta samoistnie się wchłania, a wzrok powraca wtedy do normy.

Retinopatii cukrzycowej mogą towarzyszyć liczne powikłania – m.in. krwotok do ciała szklistego, jaskra oraz odwarstwienie siatkówki (powstałe wskutek tkanki bliznowatej tworzącej się na dnie oka).

Leczenie łagodnych postaci retinopatii cukrzycowej polega na regularnym kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi i zaburzeń lipidowych. Przy retinopatii proliferacyjnej stosuje się leczenie laserowe (patologiczne naczynka krwionośne są „wypalane” światłem lasera) lub fotokoagulację.